تاریخچه کشت سویا در جهان و ایران

-تاریخچه کشت محصول در جهان
سویا حدود 40 گونه دارد كه در منطقه آسیا و استرالیا پراكنده‌اند. برخی اعتقاد دارند كه منشأ آن شمال شرقی چین است و برخی دیگر معتقدند كه شرق آفریقا و استرالیا موطن اصلی این گیاه است. سویا از طریق چین در كشورهای همسایه(كره و ژاپن)، جنوب شرقی آسیا و سرانجام در اطراف جهان پراكنده شد. در نوشته‌های آمریكایی، در سال 1804 از سویا نام برده شده است كه ابتدا به صورت انحصاری به عنوان علوفه مصرف می‌شد تا اینكه در سال 1915 نخستین روغن این محصول از سویایی كه در خانه كاشت شده بود، گرفته شد. سویا در سال 1882 به برزیل راه یافت اما به طور تقریبی به مدت صد سال اهمیتی نیافت. برزیل اكنون یكی از تولیدكنندگان و صادركنندگان عمده سویا در جهان است. اروپاییان هم در قرن 17 با سویا به عنوان یك غذای عجیب شرقی آشنا شدند و بذر آن كه توسط مبلغان مذهبی از چین فرستاده شده بود در باغ نباتات پاریس در سال 1704 كاشت شد. سویا در سال 1790 به انگلستان راه یافت و در باغ‌های نباتی سلطنتی كاشته شد. در حال حاضر آمریكا بیشترین میزان انواع سویا را در اختیار دارد كه هر چند از حیث ظاهر شباهتی به هم ندارند اما از نظر ژنتیكی مشابه هستند. همچنین آمریكا بزرگ‌ترین صادركننده سویا در دنیاست و همراه با چین و برزیل بیش از 90 درصد نیاز جهان را تأمین می‌كنند. سویا در آسیا قرن‌ها یك غذای اساسی بوده است و بیشترین مصرف خانگی را دارد. این ماده غذایی به طور عمده از نظر تجاری به عنوان غذای دام و انسان مصرف و برای روغن‌كشی كشت می‌شود.

• سابقه كشت سویا در ایران
  در خصوص زراعت این گیاه در زمان‌های گذشته اطلا‌ع دقیقی در دست نیست. در گذشته اقدام‌هایی برای رواج سویا در ایران انجام شده كه تمام این اقدام‌ها به دلیل عادت نداشتن مردم به مصرف آن و در نتیجه نبودن بازار فروش، بی‌نتیجه مانده است. در سال‌های 1310 و 1316، انواعی از سویا از چین و هندوچین به وسیله رییس دانشكده كشاورزی وقت كرج به ایران آورده شد و مورد آزمایش قرار گرفت. همچنین طی سال‌های 1318 و 1319 انواع مختلفی سویا از آلمان وارد كشور شد و در بنگاه‌اصلا‌ح نباتات كرج مورد آزمایش قرار گرفت. تمام این آزمایش‌ها حاكی از عملكرد خوب تولید بود اما به دلیل فقدان بازار، رواج و رونقی پیدا نكرد. در سال 1341، گروه صنعتی بهشهر مقداری بذر سویا را از ژاپن وارد كرد و پس از عقد قرارداد با زارعان برای بالا‌ بردن سطح زیركشت و توسعه آن تلا‌ش كرد. زراعت سویا به عنوان دانه روغنی از حدود سال 1342 با وارد كردن بذر آن به ایران در مناطقی مانند مازندران آغاز و متعاقب آن كشت سویا توسط شركت سهامی‌دانه‌های روغنی در برخی دیگر از نقاط كشور معمول می‌شود. تولید سویا در سال 1357 به اوج خود طی سال‌های 1355 تا 1365 می‌رسد كه این افزایش ناشی از گسترش سطح زیركشت بدون توجه به افزایش بازدهی در سطح بوده است. در سال‌های بعد به رغم وجود تضمین مؤثر برای كشت، میزان برداشت سویا به طور شدید كاهش یافت به گونه‌ای كه در سال‌های 1363 و 1364 تولید به نصف میزان برداشت شده در سال 1357 می‌رسد. پایین بودن عملكرد در هكتار (به طور متوسط 7/1 تن در هكتار) در مقایسه با متوسط سطح جهانی (2 تن در هكتار) از دیگر عوامل كاهش درآمد حاصل از كشت سویا در ایران است. البته با توجه به اهمیتی كه در سال‌های اخیر به دانه‌های روغنی داده شده، وضعیت سویا در ایران نیز از لحاظ كشت و تحقیقات در زمینه كشت آن، رو به توسعه بوده است.